Read & Research: Ιστορία των βιβλιοθηκών

Η ιστορία των Βιβλιοθηκών του κόσμου έχει κοινή πορεία με την ιστορία της γραφής και του βιβλίου.

Περίπου το 3000 π.Χ. εμφανίζονται οι πρώτες βιβλιοθήκες στην Μεσοποταμία. Τα πρώτα βιβλία, φυσικά δεν ήταν χάρτινα, αλλά κατασκευασμένα από πέτρα ή πηλό. Στις πινακίδες αυτές, όπως ονομάζονται, έγραφαν συνήθως, νόμους, εμπορικές συναλλαγές και ιστορίες. Οι ιστορίες είχαν συνήθως την μορφή μεγάλων (επικών) ποιημάτων που εξιστορούσαν τα κατορθώματα σπουδαίων ανθρώπων ή τις ιστορίες των θεών και άλλων μυθικών πλασμάτων.

Μετά από πολλά χρόνια οι Αιγύπτιοι δημιούργησαν το πρώτο χαρτί του κόσμου. Ονομάστηκε πάπυρος και πήρε το όνομά του απο τα καλάμια, από τα οποία ήταν κατασκευασμένο. Ήταν, στ’ αλήθεια πολύ έξυπνο και χρήσιμο γιατί οι πάπυροι ήταν πιο πιο ελαφρείς από τις πέτρινες ή πήλινες πλάκες και μπορούσαν να γράφουν περισσότερα, αλλά και να τους αποθηκεύουν ευκολότερα.

Όλα αυτά όμως συνέβαιναν στην Ανατολή. Εδώ στην Ελλάδα τα πρώτα βιβλία που γράφητκαν δεν ήταν νόμοι αλλά ιστορίες. Η πιο διάσημη ιστορία που άρεσε πάρα πολύ σε όλο τον κόσμο, ήταν αυτή που έγραψε ο Όμηρος για τον Οδυσσέα. Η Οδύσσεια μαζί με την Ιλιάδα είναι από τα πιο γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς, καλλιτέχνες και φυσικά όλους τους αναγνώστες. 

Πολύ αργότερα, ο Αριστοτέλης, (φιλόσοφος), στην Ακαδημία που ίδρυσε - ένα είδος πανεπιστημίου της εποχής – ενσωμάτωσε και μια βιβλιοθήκη. Αυτή περιελάμβανε τα δικά του έργα, των μαθητών του, και αργότερα και των μαθητών της Σχολής αυτής. Ο Αριστοτέλης ουσιαστικά «χώρισε» τις επιστήμες. Έκανε δηλαδή αυτό που αποκαλούμε «κατηγοριοποίηση», γιατί μέχρι τότε με τον όρο «φιλοσοφία» περιέγραφαν την σπουδή των πάντων. Η βιβλιοθήκη αυτή ήταν ουσιαστικά η πρώτη σύγχρονη βιβλιοθήκη, καθώς η ιδέα της κατηγοριοποίησης που ανήκε στον Αριστοτέλη βρίσκει εφαρμογή μέχρι και σήμερα.

Λίγο αργότερα, μερικά χρόνια αφού πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος, ένας φίλος του και στρατηγός του ο Πτολεμαίος Ι, ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη που είχε γνωσίσει ποτέ ο αρχαίος κόσμος. Συγκέντρωσε δηλαδή όλα τα βιβλία απ’ όλα τα μέρη του κόσμου κι έχτισε ένα κτίριο πολύ μεγάλο και μεγαλοπρεπές για να χωρέσει. Ήταν τόσο θαυμαστό αυτό που έκανε ο Πτολεμαίος, που για πάρα πολλά χρόνια η Βιβλιοθήκη αυτή θεωρούνταν ιερό μέρος, αποκαλούνταν μάλιστα "Ναός της Γνώσης" και παρέμεινε για αιώνες η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του κόσμου.

Ύστερα, σειρά είχαν οι Ρωμαίοι στην Ιστορία. Κι εκείνοι σαν τους Έλληνες και τους Αιγύτπιους και τους άλλους λαούς, κατάλαβαν πόσο σημαντικά είναι τα βιβλία και βιβλιοθήκες γιατί περιέχουν τη γνώση του κόσμου όλου, κι έτσι έφτιαξαν τις δικές τους βιβλιοθήκες. Την εποχή εκείνη γράφανε ακόμη σε παπύρους ή πινακίδες αλειμένες με κερί ή κονίαμα.

Και τότε έγινε και της μόδας η βιβλιοθήκη. Οι πλούσιοι δηλαδή, όταν φτάχνανε τις βίλλες τους, θέλαν πάντοτε να έχουν και μια βιβλιοθήκη. Κι έτσι γέμισε ο κόσμος με βιβλιοθήκες και βιβλία.

Ο Μεσαίωνας είναι η εποχή που ακολουθεί την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτή η "σκοτεινή εποχή" είναι γνωστή για τους συνεχείς πολέμους, καταστροφές, επιδημίες, την έντονη παρουσία της θρησκείας στην καθημερινή ζωή και γενικά τον σκοταδισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής ήταν αναλφάβητοι και ειδικά τα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα ακόμη και οι ευγενείς. Έτσι, η ενασχόληση με τα βιβλία είχε περιέλθει στα χέρια των μοναχών, οι οποίοι συγκέντρωναν βιβλία στις βιβλιοθήκες των μονών τους και άρχισαν να δημιουργούν αντίγραφα. Η αντιγραφή αυτών των χειρογράφων εξελίχθηκε σε σπουδαία τέχνη. Χρησιμοποιούσαν χρωματιστά μελάνια ή ακόμη και χρυσά, στόλιζαν τα βιβλία με πολύτιμους λίθους και χρησιμοποιούσαν πάντοτε καλλιγραφική γραφή. Το σπουδαιότερο όμως έργο των μοναχών αυτών της Ευρώπης ήταν η μετάφραση των χειρογράφων. Μετέφραζαν κείμενα από τα αρχαία ελληνικά στα λατινικά ή και αντίστροφα. Από κάποιο σημείο και ύστερα ήρθαν σε επαφή και με τα έργα της Ανατολής. Έτσι Ευρωπαίοι λόγιοι και Άραβες ουσιαστικά "αντάλλασσαν" και μετέφραζαν βιβλία. 

Κάποιους αιώνες αργότερα, όταν πια ο κόσμος κατάλαβε ότι είναι πολύ σημαντικό να διαβάζουμε βιβλία, γιατί γινόμαστε πιο σοφοί και πιο έξυπνοι, άρχισαν να μαθαίνουν γραφή και ανάγνωση. Αυτή η  εποχή ονομάζεται Αναγέννηση. Έτσι, ο κόσμος χρειάστηκε περισσότερα βιβλία. Τότε λοιπόν, κάπου στη Γερμανία ένας μεταλλουργούς σκέφτηκε να δημιουργήσει μια μηχανή που που θα αντιγράφει και θα τυπώνει βιβλία. Έτσι ο Γουτεμβέργιος δημιούργησε την τυπογραφική μηχανή. 

​Αφού λοιπόν ανακαλύφθηκε η τέχνη της «τυπογραφίας», οι μηχανές εξελίχθηκαν και όλο και περισσότερα φθηνά βιβλία άρχισαν να εκδίδονται.  Κι εφόσον άρχισαν να υπάρχουν περισσότερα βιβλία, χρειάστηκαν και βιβλιοθήκες. Μέχρι εκείνη την εποχή στις βιβλιοθήκες και τα βιβλία είχαν πρόσβαση λίγοι, αφού ανήκαν σε μοναστήρια ή σε ευγενείς. Αφού λοιπόν ανακαλύφθηκε και η Αμερική από τον Κολόμβο και άρχισαν οι Αμερικάνοι να φτιάχνουν την χώρα τους, σκέφτηκαν πως μαζί με σχολεία πρέπει να φτιάξουν και βιβλιοθήκες. Έτσι έχουμε τις πρώτες «δημόσιες βιβλιοθήκες». Είναι αυτές όπου χρησιμοποιούνται από οποιονδήποτε πολίτη. Η ιδέα αυτή των Αμερικάνων ήταν επαναστατική και την μιμήθηκαν στη συνέχει οι περισσότερες χώρες του κόσμου. 

Από τότε μέχρι σήμερα τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει πάρα πολύ. Η μόνη και βασική διαφορά που έκανε τις βιβλιοθήκες να γίνουν πιο σύγχρονες, πιο πλούσιες  και πιο χρήσιμες είναι η χρήση της τεχνολογίας.